Γιατί η σάτιρα ΔΕΝ έχει όρια

Το πάντα επίκαιρο θέμα των ορίων της σάτιρας ήρθε στο προσκήνιο μετά το προκλητικό -κατά πολλούς- πρωτοσέλιδο της Charlie Hebdo, την επομένη των βομβιστικών επιθέσεων στις Βρυξέλλες, και μου έδωσε το πάτημα να βροντοφωνάξω την άποψή μου για ένα ζήτημα που χρόνια με βασανίζει, και πάντοτε με σκανδαλίζει:
"Η σάτιρα δεν έχει όρια"
 

Οι βάσεις της σάτιρας είναι ένας σκοπός κι ένα μέσο: Να πει την αλήθεια χρησιμοποιώντας  χιούμορ. Για να μπορέσουμε να κάνουμε λόγο για στοιχειώδη σάτιρα, αυτά τα δύο πρέπει να συνυπάρχουν. Αν λείπει ένα από τα δύο, δεν έχουμε σάτιρα, αλλά προπαγάνδα, στην περίπτωση που λείπει η αλήθεια, ή είδηση, στην περίπτωση που λείπει το χιούμορ.
Υπάρχουν όμως και τα «κερασάκια στην τούρτα», δύο για την ακρίβεια, που κάνουν μια δήλωση σάτιρα και μια εικόνα σατιρική. Αυτά είναι το «θέμα» κι ο «λόγος/εικόνα» που περιβάλλουν την «αλήθεια» και τον «σκοπό». Το θέμα πρέπει να είναι ταμπού και ο λόγος καυστικός. Αν δεν υπάρχουν κι αυτά τα δύο σωρευτικά, πάλι δεν υπάρχει σάτιρα, αλλά "ευστόχως διατυπωμένη παρατήρηση".

Γιατί η σάτιρα από τη φύση της είναι δημιουργημένη να σπάει ταμπού. Να ενοχλεί. Να ξεπερνάει την κοινωνική ηθική και τα κοινωνικώς επιτρεπτά όρια, χωρίς να κάνει διακρίσεις, χωρίς να σέβεται, χωρίς να δείχνει οίκτο. Να μιλάει για νεκρούς, για θρησκείες, για προσωπικότητες. Με μόνο γνώμονα την Αλήθεια, που (προσοχή!) δεν κρύβεται στις λέξεις ή τις εικόνες που χρησιμοποιεί, αλλά στα πάντοτε βαθύτερα κοινωνικοπολιτικά μηνύματα που περνάει.

Όριό της, λοιπόν, είναι η αλήθεια της. Στα δικά μου μάτια, η σάτιρα μπορεί να οριοθετηθεί μόνο τυπικά και όχι ουσιαστικά,γιατί τα συστατικά της βρίσκονται εξ αρχής εκτός ορίων.

Και κλείνω με την αγαπημένη μου φράση, του Σίλα Σεραφείμ: «Αν δε λέει την αλήθεια, είναι κακόγουστη, δεν ενοχλεί κανένα και δεν ασχολείται κανείς. Ενοχλεί όμως η ευστοχία της, άρα η αλήθεια. Αν δεν σ’ αρέσει η αλήθεια, αυτό δεν είναι πρόβλημα της σάτιρας. Δεν είναι πρόβλημα της αλήθειας»

Επιμέλεια: Γαβριήλ Γαβριηλίδης